Urazy stawów, zarówno doznawane w wyniku wypadków, jak i powstające w przebiegu chorób przewlekłych, mogą prowadzić do ograniczenia zakresu ruchu oraz bolesnych przykurczów. Aby uniknąć długotrwałego unieruchomienia i konieczności bardziej skomplikowanej terapii, kluczowe jest wczesne wdrożenie terapii pasywnej, która pozwala na zachowanie elastyczności tkanek oraz utrzymanie krążenia w obrębie stawu. W ostatnich latach coraz większą rolę w procesie zapobiegania przykurczom odgrywają nowoczesne urządzenia, takie jak szyna CPM (Continous Passive Motion), umożliwiające kontrolowany, powtarzalny ruch bierny już w pierwszych dniach po urazie. W poniższym, wyczerpującym artykule omówimy mechanizmy powstawania przykurczów, zaprezentujemy etapy terapii pasywnej i pokażemy, jak dzięki zastosowaniu CPM można utrzymać pełen zakres ruchu w stawie, minimalizując ryzyko powikłań.
Mechanizmy powstawania przykurczów po urazach stawów
Przykurcz stawu to stan, w którym dochodzi do trwałego ograniczenia pełnego zakresu ruchu zgięcia lub wyprostu. Może on wynikać z uszkodzeń struktur wewnątrzstawowych (np. łąkotek, więzadeł, chrząstki) lub z odruchowego napięcia mięśniowego, związanego z bólem i obrzękiem. Główne przyczyny powstawania przykurczów obejmują:
- Bliznowacenie tkanek: po urazie procesy naprawcze sprzyjają tworzeniu włóknistej tkanki łącznej w miejscu uszkodzenia. Bez odpowiedniego rozciągania i ruchu włókna te mogą zrastać się w nieelastyczne blizny, ograniczając ruch w stawie.
- Ograniczenie syntezy płynu maziowego: brak ruchu biernego czy czynnego powoduje, że chrząstka stawowa nie jest odpowiednio dotleniona i odżywiana, a płyn maziowy nie jest rozprowadzany w całej jamie stawowej. To obniża sprężystość struktur wewnętrznych i sprzyja powstawaniu sztywności.
- Spadek siły mięśniowej (atrofia): unieruchomienie lub znaczne ograniczenie aktywności prowadzi do osłabienia mięśni stabilizujących staw, co w połączeniu z bólem powoduje dodatkowe zmniejszenie zakresu ruchu.
- Bólowe hamowanie ruchu: każdy ruch może wywoływać ból, co prowadzi do odruchowego unikania zginania czy prostowania, a w konsekwencji – do szybszego powstawania przykurczów.
Wszystkie te mechanizmy współistnieją i wzajemnie się nasilają, dlatego terapia pasywna w postaci wykonywania kontrolowanych ruchów biernych od razu po urazie stanowi fundament profilaktyki przykurczów.
Rola terapii pasywnej w zapobieganiu przykurczom
Terapia pasywna oznacza wprowadzenie ruchu w stawie bez aktywnego udziału mięśni pacjenta. Jej główne cele to:
- Zapewnienie odżywiania chrząstki – ruch bierny pomaga w produkcji i dystrybucji płynu maziowego, co zwiększa poślizg powierzchni stawowych i chroni chrząstkę przed degeneracją.
- Utrzymanie elastyczności więzadeł i torebki stawowej – regularne rozciąganie przyczynia się do utrzymania właściwej długości włókien kolagenowych, zapobiegając ich obkurczeniu.
- Minimalizacja bólu – łagodny, rytmiczny ruch zmniejsza stazę krwi oraz odciąża receptory bólowe, co przyczynia się do redukcji odczuwanych dolegliwości.
- Zwiększenie zakresu ruchu – stopniowe poszerzanie kąta zgięcia i wyprostu pozwala unikać znacznych różnic między stroną uszkodzoną a zdrową, co sprzyja prawidłowemu chodu i zapobiega niepożądanym kompensacjom.
Zastosowanie szyny CPM w terapii pasywnej
Czym jest i jak działa urządzenie CPM
Szyna CPM (Continous Passive Motion) to nowoczesne urządzenie, które umożliwia precyzyjne sterowanie ruchem biernym w stawie. Składa się z następujących elementów:
- Ramię mechaniczne: odpowiada za wykonywanie ruchu zgięcia i wyprostu w stałym, ustawionym tempie,
- Stabilizująca poduszka: podtrzymuje udo i goleń pacjenta w optymalnej pozycji,
- Panel sterujący: pozwala na ustawienie zakresu ruchu i prędkości, co umożliwia stopniowe zwiększanie zgięcia w miarę postępów terapii.
Urządzenie może być stosowane już tego samego dnia po urazie lub zabiegu, zależnie od zaleceń lekarza ortopedy. Szyna CPM wykonuje powtarzalny, łagodny ruch, który pacjent może tolerować bezboleśnie, co jest szczególnie istotne w pierwszych dniach, gdy tradycyjne ćwiczenia powodują silne dolegliwości.
Korzyści z wczesnego zastosowania CPM
– Zmniejszenie ryzyka powstawania przykurczów: dzięki ciągłemu ruchowi brak możliwości obkurczania się torebki stawowej i więzadeł,
– Skrócenie czasu rehabilitacji: osoby korzystające z CPM odzyskują zakres ruchu szybciej niż pacjenci, którzy opierają się wyłącznie na ćwiczeniach czynnych,
– Poprawa mikrokrążenia: delikatne ruchy stymulują przepływ krwi w okolicy stawu, co przyspiesza procesy naprawcze i regeneracyjne,
– Bezpieczeństwo dla świeżych tkanek: ruch bierny nie obciąża struktur mięśniowych, co jest ważne np. przy świeżych nacięciach czy zeszyciach łąkotki.
Praktyka stosowania szyny CPM
Lekarz lub fizjoterapeuta ustala zakres początkowy – zazwyczaj od 0 do 30 stopni zgięcia. Sesje trwają od 30 do 60 minut, 2–3 razy dziennie. W kolejnych dniach zakres zgięcia jest stopniowo zwiększany o 5–10 stopni, w zależności od tolerancji pacjenta. Ważne jest, aby nie przekraczać progów bólowych – większy kąt wprowadzany zbyt szybko może wywołać obrzęk i nasilić dolegliwości.
W miarę zwiększania zakresu, pacjent kontynuuje korzystanie z urządzenia w domu, samodzielnie zakładając szynę i włączając zaprogramowany program. Fizjoterapeuta co kilka dni weryfikuje postępy, dostosowując ustawienia CPM i udzielając wskazówek dotyczących dalszych ćwiczeń.
Etapy terapii pasywnej z użyciem CPM
Faza natychmiastowa (0–7 dni po urazie lub zabiegu)
W pierwszym tygodniu kluczowe jest rozpoczęcie delikatnego ruchu biernego w stawie, nawet jeżeli pacjent dopiero wstaje z łóżka. Utrzymanie zakresu zgięcia na poziomie 0–30 stopni pozwala na prawidłowe odprowadzanie obrzęku i minimalizowanie tworzenia się zrostów. W tej fazie sesja CPM trwa 30 minut, 2–3 razy dziennie, a pacjent jest instruowany, jak poprawnie zakładać urządzenie i monitorować odczucia bólowe.
Faza przyspieszonego zakresu (7–21 dni po urazie)
Gdy pacjent osiągnie około 30–45 stopni zgięcia, fizjoterapeuta zwiększa zakres o kolejne 10–15 stopni. W drugim tygodniu sesje mogą trwać do 60 minut, 3 razy dziennie. Terapię wspiera się lekkimi ćwiczeniami czynno-biernymi – pacjent wykonuje ruch czynny w stawie do granicy bólu, a dalej urządzenie przejmuje ruch bierny. Dzięki temu przyspiesza się nauka współpracy mięśni i stawu.
Faza pełnego zakresu (21–42 dni po urazie)
W trzecim tygodniu celem jest osiągnięcie pełnego zakresu ruchu (zgięcie do około 120–130 stopni). CPM nadal wykorzystuje się 2 razy dziennie po 60 minut, ale równocześnie wprowadza się bardziej zaawansowane ćwiczenia izometryczne i izotoniczne. Kluczowe jest, aby pacjent był w stanie samodzielnie wykonać pełne wyprosty i zgięcia do 90–100 stopni, a w razie trudności CPM pomaga w dociągnięciu ostatnich stopni.
Faza stabilizacji (od 6. tygodnia)
Gdy pełny zakres ruchu zostanie osiągnięty, terapię pasywną można stopniowo redukować – CPM stosuje się tylko raz dziennie lub jako wspomaganie przy wieczornych ćwiczeniach domowych, zwłaszcza jeśli pacjent odczuwa sztywność po kolejnych intensywnych sesjach treningowych. Główny nacisk przesuwa się na ćwiczenia czynne i funkcjonalne, jednak dodatkowe użycie CPM kilkukrotnie w tygodniu wspomaga utrzymanie elastyczności i zapobiega odczynom bólowym.
Ćwiczenia czynne uzupełniające terapię CPM
Ćwiczenia izometryczne i izotoniczne
W miarę postępu terapii pasywnej należy wzmacniać mięśnie wokół stawu, aby przywrócić pełną stabilność. Początkowo ćwiczenia izometryczne (napinanie mięśnia czworogłowego uda w leżeniu) przechodzą w izotoniczne z użyciem niewielkiego obciążenia lub taśmy oporowej (powolne zginanie i prostowanie kolana w pozycji siedzącej).
Trening na rowerku stacjonarnym
Gdy pacjent osiąga przynajmniej 90 stopni zgięcia, można wprowadzić rowerek stacjonarny z wysokim ustawieniem siodełka – najpierw do 60 stopni zgięcia, a następnie coraz głębiej. Jazda na rowerku wspomaga koordynację ruchową i wzmacnia przednią grupę mięśni uda.
Ćwiczenia propriocepcyjne
W późniejszych fazach terapia pasywna CPM zostaje zastąpiona zadaniami równowagi: stanie na jednej nodze na piłce sensorycznej, przysiady na bosu czy dynamiczne przenoszenie ciężaru ciała. To poprawia czucie głębokie i zapobiega przyszłym urazom.
Przykłady zastosowania CPM w praktyce klinicznej
Przykład pacjenta z urazem więzadła krzyżowego przedniego (ACL)
Pan Andrzej, lat 32, uległ kontuzji ligowej, doznał zerwania ACL i przeszedł rekonstrukcję. Już w pierwszej dobie pooperacyjnej wprowadzono go na szynę CPM w zakresie 0–30 stopni. Dzięki temu w ciągu 10 dni osiągnął 90 stopni zgięcia, a na 4. tygodniu uzyskał 120 stopni. Równolegle wykonywał ćwiczenia izometryczne i ćwiczenia odciążone na rowerku. W efekcie po 3 miesiącach mógł powoli wracać do biegania po lekkim siodle, a 6. miesiącu wziął udział w amatorskich rozgrywkach piłkarskich.
Przykład pacjentki po artroskopii łąkotki
Pani Maria, lat 45, przeszła artroskopię łagodnej zmiany łąkotki typu „bucket handle”. Po zabiegu miała duży obrzęk i objawy sztywności. W 1. dobie wprowadzono CPM w zakresie 0–20 stopni, z codziennym zwiększaniem kąta o 10 stopni. Już po 2 tygodniach zgięcie wynosiło 110 stopni. W kolejnych tygodniach brała udział w ćwiczeniach wodnych – ćwiczenia w basenie, które dodatkowo wspierały terapię pasywną.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Kiedy CPM może być niewskazany
Szyna CPM nie powinna być stosowana w przypadku:
- Niestabilnych złamań, gdzie ruch bierny mógłby przesunąć fragmenty kostne,
- Otwartych ran operacyjnych bez odpowiedniego zaszycia lub zabezpieczenia,
- Zaawansowanej niestabilności połowy stawu, gdy ryzyko dalszych uszkodzeń jest zbyt duże,
- Ciężkich infekcji stawowych.
Środki ostrożności podczas użytkowania
Pacjent powinien być w pełni poinstruowany, jak poprawnie zakładać szynę, aby uniknąć odciążeń nerwów i nacisków na wyrostki kostne. Ważne jest, by stosować urządzenie w pozycji półsiedzącej lub leżącej, z uniesioną kończyną. Jeśli pojawi się silny ból lub znaczny obrzęk po sesji CPM, należy natychmiast skontaktować się z fizjoterapeutą lub ortopedą. Więcej informacji na temat zastosowania szyny CPM znajdziesz pod adresem https://lifestyle.newseria.pl/biuro-prasowe/zdrowie/szyna-cpm-nowoczesne,b1572369057
Podsumowanie
Zapobieganie przykurczom po urazach stawów opiera się na wczesnym wprowadzeniu terapii pasywnej, której podstawowym narzędziem może być szyna CPM. Dzięki kontrolowanemu ruchowi biernemu urządzenie to hamuje proces bliznowacenia tkanek, wspomaga odżywianie chrząstki, zmniejsza obrzęk i przyspiesza odzyskiwanie zakresu ruchu. Kolejne etapy rehabilitacji, obejmujące ćwiczenia izometryczne, izotoniczne, trening na rowerku i ćwiczenia propriocepcyjne, idą w parze z CPM, umożliwiając pacjentom powrót do pełnej sprawności znacznie szybciej niż przy tradycyjnej rehabilitacji bez wsparcia nowoczesnych urządzeń.
Dzięki wdrożeniu pasywnej terapii już w pierwszych dniach po urazie można skutecznie zminimalizować ryzyko trwałej sztywności stawu i zapewnić pacjentowi komfort szybkiego powrotu do codziennych aktywności.
Artykuł zewnętrzny.
